تبيين تطورات انساني

گاه گفته مي‏شود كه انسان در سير كمالي خود، مراحل جمادي و گياهي و حيواني را پشت سرگذاشته و به مرتبهٴ انساني رسيده است. يعني خاك در پي تغذيه و رشد از حالت جمادي خارج و به مرحلهٴ نباتي پا مي‏گذارد... 

گياه نيز غذاي حيوان شده و به مرتبهٴ حيواني مي‏رسد و اين حيوان هم صرف تغذيهٴ انسان و از اجزاي بدن او مي‏شود. پس خاك با پيمودن اين مسير به شكل انسان درآمده است.

اما اين، يك تصوير ساده و ابتدايي بلكه ناتمام و باطل است؛ زيرا خاك، اگر چه از اجزاي گياه است ولي گياه، جزء حيوان نمي‏شود؛ چون تا زماني كه روي ساقهٴ خود ايستاده و سر سبز است، گياه است و غذاي حيوان نيست و پس از جدايي از ساق، ديگر جماد است و با اين حال جمادي، غذاي حيوان را تشكيل مي‏دهد. به همين شكل، حيوان تا حيوان است، غذاي انسان نيست و آنگاه كه غذاي انسان است، ديگر حيوان نيست. چون انسان، گوسفند نمي‏خورد، بلكه گوشت آن را كه جماد است، مصرف مي‏كند.

بنابراين معناي تطور از جماد تا انسان يا به حركت جوهري بيرون از رحم مربوط است يا به حركت جوهري درون رحم باز مي‏گردد كه براساس آن غذاي انسان كم كم به نطفه تبديل مي‏شود و پس از رشد نباتي به مرحله جنيني و آمادگي دريافت روح حيواني مي‏رسد. اين روح حيواني از او حيواني بالفعل و انساني بالقوه مي‏سازد؛ چون دوران كودكي، همراه است با احساس و تخيّل و اندكي از عواطف كه اين همه، مربوط به حيوانيتِ آدمي بوده و تا حيات انساني، فاصلهٴ بسيار دارد.