تعريف برزخ

اگر چيزى ميان دو شى واسطه و فاصله شود, ((برزخ)) ناميده مى شود.
الف: ((راغب اصفهانى)) در ((مفردات)) مى نويسد:
((حد و فاصله بين دو چيز را برزخ گويند و از اين جهت به فاصله بين مرگ تا روز قيامت نيز برزخ گفته شده است)) 1
ب: در ((مجمع البحرين)) چنين آمده است: 
((ما بين دنيا و آخرت ـ از هنگام مرگ تا برانگيختن اخروى ـ را برزخ گويند و هر كس بميرد وارد آن مى شود))2
ج: ((شيخ طبرسى)) در تفسير نفيس ((مجمع البيان)) سه احتمال براى برزخ بيان داشته است: 
1ـ واسطه و فاصله ميان مرگ تا برانگيختن از قبر.
2ـ واسطه و حائل ميان مردگان و اهل دنيا تا روز قيامت.
3ـ فاصله و مدت زمان قبر تا روز قيامت.3
د: در ((تفسير قمى)) نيز چنين آمده است :
((فاصله و ميانه دو چيز را برزخ گويند; و منظور از آن, ثواب و عقاب بين دنيا و آخرت است)).4
ه: نويسنده ((قاموس قرآن)) در معناى ((برزخ)) مى نويسد:
((برزخ, به معناى حائل و واسطه ميان دو چيز است و عالم پس از مرگ را برزخ گوييم; چون واسطه ميان دنيا و آخرت است)).5

حیات برزخی و زندگی پس از مرگ برای آنان که در مرحله  ایمان قوی و کفر و ضلالت سنگین سزاوار آن حیات اند به معنای زندگی و حیاتی بین حیات دنیایی و آخرتی است که برای دارندگان ایمان قوی زندگی خوش و خرم و برای کسانی که دچار کفر و ضلالت سنگین اند حیاتی سخت و پرشکنجه است.
و جو حیات برزخی از دو آیه قرآن ،‌ یکی در سوره مومنون آیه صدم و یکی در سوره مومن آیه 46 استفاده می شود ، این دو آیه صریحاً دلالت دارند که بعد از دنیا و پیش از آخرت حیاتی به نام حیات برزخی وجود دارد و هر یک از مومنان و کافران به تناسب ایمان و کفرشان درنعمت یا در عذاب اند ولی نه نعمتی و عذابی مانند نعمت و عذاب قیامت ، و نیز محاسبه ای در حیات برزخی به صورتی که در قیامت هست وجود ندارد.

جواب توصت استاد حسین انصاریان

برزخ در لغت به معناي زمين و يا مكاني است كه بين دو چيز فاصله انداخته است. اما برزخ در اصطلاح قرآن، روايات و مجموعه تعاليم اسلامي به معناي عالم پس از مرگ و حدفاصل بين دنيا و آخرت است. شايد بتوان ادعا كرد كه برزخ بدين معنا نخستين بار در تعاليم اسلامي و قرآن كريم استعمال گرديده است. اين واژه تنها يك بار در قرآن آمده و در آن، حال انسان هاي تبهكار و مجرم، هنگام فرا رسيدن مرگ و درخواست غيرقابل قبول آنان مبني بر بازگشت به دنيا و پاسخ آنان به اينكه فرا روي ايشان برزخي است تا روزي كه برانگيخته شوند، گزارش شده است:?حتي اذا جاء احدهم الموت قال رب ارجعون jلعلي اعمل صلحا فيما تركت كلا انها كلمه هو قائلها و من ورائهم برزخ الي يوم يبعثون?.

علاوه بر آيه مزبور، آيات ديگري را مي توان يافت كه به نوعي بر حقايق برزخي دلالت داشته و براي اثبات عالم پس از مرگ قابل استفاده است.

در اين آيات به موضوعات ذيل پرداخته شده است: ادامه حيات شهيدان پس از مرگ؛ احوال ارواح انسان ها هنگام انتقال از زندگي دنيوي به سراي ديگر؛ سرگذشت انسان ها پس از مرگ به همراه برخي خصوصيات و نحوه حيات آنها؛ تعدد حيات و مرگ.

"برزخ" حد فاصل و حايل و واسطه ميان دو چيز (ماده و روح،...) است و "عالم مثال" را از آن جهت عالم برزخ مى‏گويند كه حد فاصل ميان اجسام كثيفه(مادي) و عالم ارواح مجردّه و حد فاصل ميان دنيا و آخرت مى‏باشد.[1]

در نظام هستى عوالم گوناگونى هست كه هر كدام داراى احكامى مى‏باشند. اين احكام به لحاظ تفاوت عوالم، با يكديگر فرق دارند، مثلاً عالم ناسوت يا طبيعت، احكام مخصوص به خود دارد و عالم برزخ احكام مختص به خود. آدمى براى ورود و درك شهودى آن عوالم، بايد به صورتى تبدل يابد كه بتواند چنين ظرفيتى را پيدا كند. به همين جهت است كه انسان با مرگ به تحولى دست مى‏يابد تا بتواند به عالم برزخ وارد گردد؛ و تا چنين تحولي در او ايجاد نشود نمي تواند به طور كامل با برزخ و اهالي آن ارتباط برقرار كرده و از احوال آنها آگاه شود و بر مبناي همين تفاوت درجه عوالم است كه برخى از انسان ‏ها بر اثر انجام يك سلسله اعمال و آداب و قدم گذاشتن در وادى سير و سلوك، ظرفيت فهم و ادراك عوالم بالاتر را در همين دنيا و قبل از مرگ و قيام قيامت احراز كرده، بسيارى از حقايق بر آن‏ها منكشف مى‏گردد. البته علم به كنه و ماهيت آن حقايق بسيار محدود است؛ مگر براى عده كمى كه با سلوك عملى در همين دنيا به آن عالم راه يافته باشند و علم اجمالى آنها به علم تفصيلى تبديل شده باشد و از اين رو، سنخيّت و چگونگى بدن ‏هاى برزخى و... و نعمت و عذاب ‏هاى آن براى ما به صورت كامل و دقيق روشن نيست؛ در عين حال از مجموعه‏ى آيات و روايات و تحليل ‏هاى عقلى مى‏توان دورنما و كلياتي از نعمت ‏ها و عذاب ‏هاى برزخى و قيامت ارايه نمود.[2]

اعتقاد همه مسلمين درباره عالم برزخ اين است كه در ميان اين جهان و سراى آخرت، جهان سومى به نام برزخ وجود دارد كه ارواح همه انسان‏ها پس از مرگ تا روز قيامت در آن قرار مى‏گيرند.مسلمانان اين اعتقاد را از آيه شريفه «و من ورائهم برزخ الى يوم يبعثون»[1] يعنى و پشت سر آنها (پس از مرگ) برزخى است تا روز قيامت، اخذ كرده‏اند.

البته از جزئيات آن جهان آگاهى چندانى نداريم و همین قدر بر اساس روایات معصومین (ع) مى‏دانيم كه ارواح انسانهای صالح و مومن در آن جهان، متنعّم به نعمت‏هاى فراوانى می­شوند به عنوان مثال ، خداوند متعال شهداء در آن دنیا به لحاظ ایمانشان ، متنعم به نعمتهای الهی می­شوند.[2] و همچنین ارواح ظالمان و و حاميان آنها در آن جهان معذّبند همان طور كه قرآن درباره فرعون و آل فرعون مى‏گويد: «عذاب آنها (در برزخ) آتش (دوزخ) است كه هر صبح و شام بر آن عرضه مى‏شوند و روزى كه قيامت بر پا شود مى‏فرمايد: آل فرعون را داخل سخت‏ترين عذاب‏ها كنيد.[3]

در روايات اسلامى نيز از پيامبر (ص) نقل شده است كه فرمودند: قبر يا باغى است از باغ‏هاى بهشت يا حفره‏اى از حفره‏هاى دوزخ.[4]

ولی در عين حال يكى از مسايل مورد اختلاف بين مسلمين و وهابيان، حيات برزخى است و اين مسأله منشأ اختلاف در مسايل مرتبط از قبيل استعانت از ارواح اولياى الهى و استغاثه به آنان، توسل به اولياى الهى بعد از وفاتشان شده است.وهابيان استعانت از اولياى الهى، استغاثه و توسل به آنان را جايز ندانسته بلكه از مظاهر بارز شرك مى‏دانند لذا با توجه به اهمیت و ضرورت بحث ، به تبیین این موضوع می­پردازیم.