آنچه خوبان همه دارند ...

اولین گام های حالت قیامتی، مرحله "کأن" است که انسان سالک کوی حق، گویی "مالک یوم دین" را می بیند. مثلا درباره ی "مقام احسان"، چنین آمده است که: "الإحسان أن تعبد الله کأنک تراه". یعنی احسان، عبادت توست برای خدا، آن گونه که گویی او را می بینی. اما کسی که بسان امیرالمؤمنین (علیه السلام) میان عقل و نقل و شهود و خواب و بیداری و دنیا و آخرت، جمع سالم کرده و به بالاترین مرتبه آن راه یافته است، "کأن" را پشت سرانداخته و به مقام "أن" رسیده است. از این رو با قاطعیت می گوید: "ما کنت أعبد ربا لم أره". یعنی خدایی را که ندیده ام، لحظه ای نیز نپرستیده ام وهم اوست که می گوید: "لو کشف الغطاء ما ازددت یقینا". اگر پرده ها فروافتد و نادیدنی ها آشکار شود، چیزی بر یقین کنونی من افزوده نخواهد شد و این ارشاد به نفی موضوع است، یعنی برای من اصلا پرده و حجابی میانه ی دنیا و آخرت وجود ندارد، نه آنکه واقعا بین من و اسرار معاد، پرده است ولی اگر آن پرده برافتد یقینم افزوده نمی گردد؛ زیرا با فرض وجود حجاب حتما در ظرف برطرف شدن آن، حقیقت محجوب، شفاف تر می شود. پس راه شناخت خدای سبحان به گونه های مختلف برای همگان باز است و اگر چه به کنه ذات و صفات ذات برای وجودهای ناقص و متناهی و محدود، راهی نیست، اما آن اندازه که هستی هر ممکن اجازه دهد، آثار و افعال و صفات حق را می توان مشاهده کرد. امیرالمؤمنین (علیه السلام) به همین حقیقت، اشاره کرده و می فرمایند: "لم یطلع العقول علی تحدید صفته ولم یحجبها عن واجب معرفته". یعنی آن مقدار شناخت خدا که لازم است، محجوب نیست و آن میزان که لازم نیست، مقدور هم نیست. به دیگر سخن، تحدید وصف الهی و رسیدن به کنه حد آن برای عقول محدود، ناممکن است لیکن اصل شناخت آن حقیقت، محجوب و ممنوع نیست.