سیرت، صورت و صیرورت

یکی از آیات صیرورت انسان، آیه شریفه ای است که خداوند در آن، افزون بر صورت آرایی، سیرت سازی بشر را نیز به خود اسناد می دهد و می فرماید: "خلق السموات و الأرض بالحق و صورکم فأحسن صورکم وإلیه المصیر" سوره ی تغابن، آیه ی 3. از آنجا که سیرت بشر همان صورت حقیقی او و صیرورت وی نیز إلی الله است، پس همه چیز، هم از اوست وهم به سوی او و چون صورت و سیرت انسان را خدا آفریده و صیرورت او را نیز به سوی خود قرار داده است، چنین موجودی بهترین آیت الهی است و در زیباترین شکل، جلوه کرده است و بر همین اساس، خداوند درباره ی انسان، می فرماید: "لقد خلقنا الأنسان فی أحسن تقویم" سوره ی تین، آیه ی 4.

موردی دیگر از آیات صیرورت بشر، آن جاست که خدای سبحان، ابتدا از خلیل حق و همراهانش به عنوان اسوه ی حسنه ای برای ما یاد می کند و می فرماید: "قد کانت لکم أسوة حسنة فی إبراهیم والذین معه" سوره ی ممتحنه، آیه ی4، و سپس از زبان او شیوه ی دعا کردن را به ما می آموزد که به درگاه خدای سبحان، عرضه بداریم: "ربنا علیک توکلنا و إلیک أنبنا و إلیک المصیر" سوره ی ممتحنه، آیه ی 4. پروردگارا! بر تو توکل کردیم و به درگاه تو بازآمدیم و صیرورت ما نیز به سوی توست. این، همان آموزش الهی است که اگر خود را به منظور شرح و تفسیر متن متین هستی خویش به خدا عرضه نداریم، شیطان به شرح ما خواهد پرداخت و از مرصاد و کمین گاه نیرنگ و إغوا به تفسیر و تحریف ما همت خواهد گماشت تا سرانجام والی ما گردد و آنگاه که تحت ولایت او رفتیم، ما را در عین گمراهی، به سوی عذاب دوزخ، هدایت خواهد کرد: "کتب علیه أنه من تولاه فأنه یضله و یهدیه إلی عذاب السعیر" سوره ی حج، آیه ی 4. این رهبری و هدایت شیطانی به سوی عذاب سعیر و افروخته نیز گونه ای از رهبری ملکوتی است که انسان را از درون، حرکت می دهد و به سوی شدن و تحولی ناروا به پیش می برد؛ چون همان گونه که خاک با رهبری صحیح تا عطر و گلاب امتداد می یابد، با هدایت و رهبری باطل نیز تا نهایت آلودگی و فساد به پیش می رود و بشر نیز یا در سریره ی خود طیب است که با صیرورت ملکوتی، آهنگ فرشته شدن دارد و یا در سریره ی خود خبیث است که با صیرورت ملکوتی بی درنگ به سوی شیطان شدن در تحول است و برای هر صیرورتی، راه مشخص و راهنمای معین است که آن راهبر یا از مظاهر مهر خداست و یا از مجالی قهر او.